Terapia Akceptacji i Zaangażowania – strategie i procesy zmiany
Nadrzędnym celem Terapii Akceptacji i Zaangażowania (ACT) jest wzmocnienie elastyczności psychologicznej.
Terapia Akceptacji i Zaangażowania wykorzystuje szeroki wachlarz technik, metafor, procedur i ćwiczeń (włączając ćwiczenia mindfulness), częściowo stworzonych w obrębie tej terapii, a częściowo zapożyczonych od innych kierunków terapeutycznych.
W sensie technicznym Terapia Akceptacji i Zaangażowania dopuszcza stosowanie interwencji i protokołów eklektycznych. Nie powinna być ona zatem traktowana jako specyficzna “technologia zmiany”, lecz jako spójny model zdrowia psychicznego. W ACT ważna jest funkcja stosowanych technik, a nie ich oryginalne pochodzenie i przeznaczenie. Jak długo techniki aktywują procesy psychologiczne omówione poniżej, mogą one zostać włączone do repertuaru terapeuty ACT.
Sześć procesów, na których opiera się psychologiczna elastyczność, to: (1) akceptacja, (2) defuzja poznawcza, (3) kontakt z chwilą obecną, (4) Ja jako Kontekst, (5) klaryfikacja wartości i (6) zaangażowane działanie. Procesy te są wzajemnie powiązane.
Akceptacja (acceptance) własnych myśli, uczuć i doznań fizycznych jest zgodą na doświadczanie tego co trudne i nieprzyjemne. Akceptacja nie powinna być mylona ani z aprobatą, ani z rezygnacją lub poddaniem się nieuchronności zdarzeń. Akceptacja to po prostu wolny i w pełni świadomy wybór doświadczania tego co trudne i nieprzyjemne wtedy, gdy doświadczenie takie jest krokiem w stronę życia zgodnego z własnymi wartościami i osiągania osobistych celów.
Defuzja poznawcza (cognitive defusion) jest procesem prowadzącym do zmiany naszej relacji z własnymi myślami. Dzięki defuzji stajemy się świadomi samego procesu myślenia. Defuzja pozwala na uświadomienie sobie różnicy pomiędzy moimi myślami i mną jako myślącym. Defuzja ułatwia też dostrzeganie różnicy pomiędzy myślami, znaczeniami i interpretacjami nadawanymi rzeczywistości a samą rzeczywistością. Proces defuzji ułatwia zmianę zachowania bez zmiany treści myślenia. Uczymy się po prostu oddzielać samych siebie od zawartości naszych umysłów, która jest często efektem zautomatyzowanych procesów myślenia.
Kontakt z chwilą obecną (contact with the present moment) polega na byciu świadomym tego, czego się doświadcza w danym momencie, czyli na psychologicznym, a nie tylko fizycznym byciu tu i teraz. Kontakt z chwilą obecną jest przeciwieństwem pogrążania się w myślach o przyszłości, we wspomnieniach lub wędrowania myślami w inne miejsca niż to, w którym przebywa fizycznie nasze ciało. Bycie świadomym tego., co się dzieje tu i teraz zwiększa kontakt z własnym życiem i tym co się w nim dzieje. Podnosi też świadomości konsekwencji własnych zachowań oraz jakości bieżących relacji z innymi ludźmi.
Ja jako Kontekst (self as context) to specyficzna psychologiczna perspektywa, z której możemy obserwować całe nasze życie i wszystkie doświadczenia nie identyfikując się jednocześnie z żadnym z nich. To perspektywa, która z jednej strony daje poczucie indywidualności, tożsamości i ciągłości własnego istnienia pomimo upływającego czasu, a drugiej strony pozwala spojrzeć z dystansu na wszystkie nasze role społeczne.
Klaryfikacja wartości (values clarification) jest procesem odkrywania i definiowania tego, co dla nas w życiu ważne i co nadaje mu sens. Wartości nie należy mylić z celami. Zgodnie z definicją wartość nie jest czymś, co można osiągnąć w sensie statycznym, lecz raczej kierunkiem, w którym pragnie się podążać.
Zaangażowane działanie (commited action) jest konkretyzacją wartości. Proces ten można zdefiniować jako podjęcie decyzji o wykonaniu działania zgodnego z osobistymi wartościami. Zaangażowanym działaniem może być na przykład wybór konkretnego celu (wartość: “przyjaźń” – zaangażowane działanie: “decyduję się odwiedzić jutro mojego przyjaciela w szpitalu”). Zaangażowane działanie może też być wyborem jednej z kilku opcji zachowania lub reakcji na konkretną sytuację.
